مستندنگاری و مطالعه تحلیلی بر کتیبه‌های سه زبانه خشایارشا در وان آناتولی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته باستان شناسی دانشگاه تهران

چکیده

در کنار یکی از مهم‌ترین مسیرهای ارتباطی از فلات ایران به اروپا در محدوده وانِ آناتولی، سنگ­نبشته­ ای در حدود 25 قرن پیش در دل صخره‌ای نقر شده­ که توسط داریوش ‌شاه هخامنشی هموار گردید، اما به دلیلی نامعلوم، متنی بر آن نگاشته نشد؛ تا اینکه در دوره جانشینش، خشایارشا و احتمالاً در لشکرکشی ­اش به یونان، تکمیل گردید. این سنگ­ نبشته در یک نسخه امّا به سه زبان اَکَدی، ایلامی و پارسی باستان نگاشته شده ­است. با اینکه این کتیبه فاقد گفتار خاص تاریخی است، ولی به دلیل قرار گرفتن در مسیر خاص ارتباطی، مفاهیم معنوی فراوانی دارد.

این مقاله با رویکرد پژوهش ­محور، سعی کرده به بررسی جایگاه معنوی محل قرارگیری و مستندنگاری کتیبه وان بپردازد که شامل دست‌نویسی همانند متن کتیبه است. قسمت­های آسیب­ دیدۀ کتیبه با گُوِه‌های تو خالی نشان داده شده و آوا‌نویسی، حرف­نویسی و برگردانی از هر سه نسخه کتیبه صورت گرفته­ است. نیز آوا‌نویسی‌ها با بازخوانی‌های پیشین مطابقت داده شده تا وسیله‌ای برای تحقیق بیشتر روی کتیبه ­های هخامنشی باشد. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانه‌ای است و بازخوانی متن پارسی باستان به سبک دانشگاه هاروارد، متن ایلامی به سبک آمـریکایی ریچارد هَـلِک، و اکـدی توسط سیلابـاری ریکی بورگر صورت گرفته­ است.

کلیدواژه‌ها


ابوالقاسمی، محسن؛ راهنمای زبانهای باستانی ایران، جلد اول، تهران: انتشارات سمت، 1386.
آزاد، میترا؛ نیایشگاه‌های صخره‌ای در ایران،کتاب ماه هنر، امرداد و شهریور 1384، شماره 83 و 84، ص­ص 46-62.
استرابو؛ جغرافیای استرابو. سرزمین‌‌های زیر فرمان هخامنشیان، ترجمه همایون صنعتی‌زاده، تهران: انتشارات بنیاد موقوفات افشار، 1382.
بندهش، تصحیح مهرداد‌ بهار، تهران: انتشارات توس، 1385.
پیوتروفسکی، بوریس؛ اورارتو، ترجمه رشید برناک، تهران: انتشارات اندیشه نو، 1381.
پیوتروفسکی، بوریس؛ پادشاهان وان اورارتو، ترجمه حمید خطیب شهیدی، تهران،: انتشارات میراث فرهنگی، 1383.
جم، بشیر؛ واژه نامه سنگ­نبشته‌های پارسی باستان، تهران: نشر پازینه، 1392.
خطیب شهیدی، حمید؛ باستان شناسی اورارتو پس از سال 1960، تهران:  انتشارات میراث فرهنگی، 1383.
دیودور سیسیلی، ایران و شرق باستان در کتابخانه تاریخی، ترجمه حمید بیکس شورکایی و اسماعیل سنگاری، تهران،: نشر جامی، 1384.
قریب، بدرالزمان؛ پژوهش‌های ایرانی باستان و میانه (مجموعه مقالات)، تهران: انتشارات طهوری، 1386.
کنت، رولاند گ.؛ فارسی باستان، ترجمه و تحقیق سعید عریان، تهران: انتشارات میراث فرهنگی، 1384.
لوکوک، پیِر؛ کتیبه‌های هخامنشی، ترجمه نازیلا خلخالی، تهران: نشر فرزان روز، 1386.
مجیدزاده، یوسف؛ تاریخ و تمدن بین­ النهرین، جلد اول: تاریخ سیاسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم، 1388.
هرودوت؛ تاریخ هرودوت، ترجمه مرتضی ثاقب­فر، تهران: انتشارات اساطیر، 1389.
هینتس، والتر؛ داریوش و ایرنیان، ترجمه پرویز رجبی، تهران: نشر ماهی، 1388.
-Bae, C. H.; Comparative Studies of King Darius's Bisitun Inscription, Thesis Harvard University, Cambridge, Mass., 2001.  
-Bezold, C.; Die Achameniden-Inschriften, Nebst Übersetzung, AB 2, 1882.
-Borger, Rykle; Assyrisch-babylonische Zeichenliste, (Alter Orient und Altes Testament 33), 1978.
-Borger, R.; Mesopotamisches Zeichenlexikon , Alter Orient und Altes Testament . 305), Münster, 2004.
-Burnouf, Eugène; Mémoire sur deux inscriptions cunéiformes trouvées près d'Hamadan et qui font partie des papiers du Dr. Schulz, Paris, 1836.
-Emel, O. D.; Oktay, B.; “Urartian Plant Cultivation at Yoncatepe (Van), Eastern Turkey”,  Economic Botany, Vol. 61, No. 3 (Autumn 2007), pp. 290-298.
-Diodorus Siculus; Library of History, Translated by C. H. Oldfather, (Loeb Clasical Library), Harvard University, 1933.
-Hallock, R. T.; Persepolis Fortification Tablets (= OIP 92), Chicago, 1969.
-Herodotus; The Histories, Oxford World Classics, 2008.
-Herzig, Edmund; Kurkchiyan, Maria; The Armenians: Past and Present in Making of National Identity, Armenia: Routledge,  2005.
-Kent, R. G.; Old Persian. Grammar, texts, lexicon, New Haven, 1950.
-Kossowicz, C. A.; Inscriptiones Palaeo Persicae Achaemenidarum quot hucusque repertae sunt, Petropoli: Golowin, 1872.
-Labat, R.; Labat, M.; Manuel d'Epigraphie akkadienne, Paris, 1994.
-Lecoq, P.; Les inscriptions de la Perse achemenide, Paris, 1997.
-Sayce, A. H.; “The Kingdom of Van (Urartu)”, Chapter VIII, The Cambridge Ancient History, Vol. XX , The Assyrian Empire part I (Cambridge, 1925) pp. 169-189.
-Sen, Sukumar; Old Persian Inscriptions of Achaemenian Emperors, Calcutta University, 1941.
-Schmitt, R., Die altpersischen Inschriften der Achaimeniden, Wiesbaden :Reichert Verlag, 2009.
-Schulz, Friedrich Eduard; “Sur le lac de Van et ses environs”, JA 3o serie 9, 1840, pp. 257-323.
-Schweiger, G.; Kritische Neuedition der achaemenidischen Keilinschriften (in zwei Bänden), Taimering, 1998.
-Sharp, R. N.; The Inscriptions in Old Persian Cuneiform of the Achaemenian Emperors, Tehran, 1970.
-Skjaervø, O. P.; An Introduction to Old Persian, Harvard University, 2002.
-Spiegel, Friedrich; Die Altpersischen Keiliscriften im Grundtexte mit Übersetzung, Grammatik und Glossar, Leipzig 1862; AB 2, 1881.
-Strabo; Strabo Geography, Books 10-12 (Loeb Clasical Library No. 211) Vol. V, Harvard University, 1928.
-Summers, G. D.; “Archaeological Evidence for the Achaemenid Period in Eastern Turkey”, Anatolian Studies, Vol. 43 (1993), pp. 85-108.
-The Assyrian Dictionary, University of Chicago, 1956-2011.
-Tolman, Herbert Cushing; Ancient Persian Lexicon and the Texts of the Achaemeniden Inscriptions, Nashville, Tenn., 1908.
-Tolman, Herbert Cushing; Cuniform Supplement to the authors Ancient Persia Lexicon and Texts, Nashville, Tenn., 1910.
-Vallat, Francois; Corpus des inscriptions royales en elamite achemenide, Thèse Université de la Sorbonne, 1977.
-Vallat, Francois; Dictionnaire des Inscriptions Royales en élamite achéménide, (thèse non publiée), 1977.
-von Voigtlander, Elizabeth N.; The Bisitun Inscription of Darius the Great, Babylonian Version, London, 1978.
-Weissbach F. H.; Die Keilinschriften der Achämeniden, Leipzig, 1911.
-Weissbach F. H.; Bang, W.; Die altpersischen Keilinschriften, Leipzig, 1893.
-Xenophon; Anabasis, Translated by Carleton. L. Brownson, Revised by John Dillery, (Loeb Classical Library, No. 90), Harvard University, 1998.